środa 20 kwiecień 2016

19 Funeralia Lednickie

Konferencja naukowa

Funeralia Lednickie – spotkanie 19

Chrzest – przemiany religijne, kulturowe i sepulkralne

 

 

 

 

 

Organizatorzy:

Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Polskie Towarzystwo Antropologiczne, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział w Poznaniu

 

Skład komitetu naukowego:

dr hab. Alicja Budnik

dr hab. Wojciech Dzieduszycki

prof. dr hab. Maria Kaczmarek

dr hab. Tomasz Kozłowski

dr hab. Barbara Kwiatkowska

prof. dr hab. Krzysztof Szostek

prof. dr hab. Andrzej Marek Wyrwa

mgr Jacek Wrzesiński

 

 

 

Funeralia Lednickie 19 – Program

 

 

11 maja 2016 r.

 

godz. 10.00 – Powitanie

prof. dr hab. Krzysztof Szostek, prof. dr hab. Andrzej Marek Wyrwa, prof. dr hab. Wojciech Dzieduszycki

 

 

godz. 10.15

dr Piotr Kuberski (Uniwersytet Lotaryński), Obrządek pogrzebowy a wierzenia religijne. Spojrzenie historyka religii

 

godz. 10.45

dr hab. Jacek Tomczyk (prof. UKSW w Warszawie), „Duchowość przełomów i zmiany paradygmatów”. Na styku wiary i nauki: między ewolucją a kreacją

 

godz. 11.15 – 11.45 – Dyskusja

godz. 11.45 – 12.00 – przerwa

 

godz. 12.00

prof. dr hab. Marek Figlerowicz (Instytut Chemii Bioorganicznej PAN, Poznań), Dynastia i społeczeństwo państwa Piastów w świetle badań genomicznych

 

godz. 12.30

Бібіков Дмитрий В. Давньоруські поховальні пам'ятки Вишгорода в розкопках ХІХ – першої половини ХХ ст.

 

godz. 13.00

dr hab. prof. UJ Elżbieta Haduch, dr hab. Henryk Głąb (Instytut Antropologii, UJ Kraków), Zwyczaje funeralne a wczesny monastycyzm w Polsce piastowskiej

 

godz. 13.30 – 14.00 – Dyskusja

godz. 14.00 – 14.45 – Obiad

 

 

godz. 14.45

мгр Баранов Вячеслав І. (Інститут Археології Національної Академії наук України), Погребальные обряды хазаро-византийского пограничья: от язычества к христианству

 

godz. 15.15

Philip E. Steele (Warszawa), Religijność empiryczna w kontekście nawróceń europejskich władców średniowiecznych

 

 

 

godz. 15.45 – 16.15 – dyskusja

16.15 – zwiedzanie Ostrowa Lednickiego/wystawy – miejsca chrztu Piastów

18.00 – kolacja

22.00 – koniec dnia pierwszego

 

12 maja 2016 r.

godz. 9.30

PhDr Michal Lutovský (Ústav archeologické památkové péče středních Čech, Praha), Christianizace Čech a její odraz v archeologických pramenech hrobového charakteru

 

godz. 10.00

prof. Aleksandr Musin (Institute for the History of Material Culture, Russian Academy of Sciences), Powstawanie cmentarzy: cechy rozwoju chrześcijańskiego obrządku pogrzebowego w Europie Wschodniej

 

godz. 10.30

д-р Івакін Всеволод Глібович (Інститут Археології Національної Академії наук України), Некрополь давньоруського Києво-Подолу: зміни на рубежі тисячоліть

 

godz. 11.00

prof. dr hab. Władysław Duczko (Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora, Pułtusk), Chrystianizacja Skandynawii epoki wikingów i zmiany w obrządku pogrzebowym

 

godz. 11.30 – 12.00 – dyskusja

godz. 12.00 – 12.15 – przerwa kawowa

 

godz. 12.15

Halina Przychodzeń, Hanna Mańkowska-Pliszka, Dagmara Haładaj, Aleksandra Pliszka

(Uniwersytet Warszawski), Elementy bliskowschodnie i egipskie w chrześcijaństwie

 

godz. 12.45

prof. dr hab. Józef Szykulski (Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski), Chrystianizacja na obszarze Imperium Tawantinsuyu (Inków). Synkretyzm kulturowy i dylematy walki z idolatrią

 

 

godz. 13.15– dyskusja

godz. 13.45 – podsumowanie

godz. 14.00 – obiad, koniec

 

 

 

 

Funeralia Lednickie są konferencją naukową z udziałem gości zagranicznych podczas których podejmowana jest tematyka nad obrzędowością funeralną w różnych okresach chronologicznych i w rozmaitych regionach geograficznych. Multidyscyplinarna konferencja to inicjatywa środowiska archeologiczno-antropologicznego, jednak każdorazowo odbywa się z udziałem reprezentantów innych dyscyplin naukowych – m.in. historyków, historyków sztuki, filozofów, socjologów, antropologów kulturowych czy genetyków.

Pretekstem tematyki tegorocznych Funeraliów była rocznica 1050-lecia chrztu Polski. Zmiana wierzeń, jaką na terenie Polski łączy się z informacją o przyjęciu chrztu przez księcia Mieszka, pociągnęła za sobą głębokie przemiany kulturowe, religijne, a tym samym sepulkralne. Chrześcijaństwo, chrzest pierwszego władcy Polski, miało ogromny wpływ na tworzenie nie tylko państwa ale na wszelkie sfery życia X-wiecznej społeczności zamieszkującej na obszarach w granicach dzisiejszej Polski.

Zmiana religii (w przypadku X-wiecznej Polski Piastów pojawienie się chrześcijaństwa) powoduje zmiany obrzędowości sepulkralnej. Jedno z pytań tegorocznych Funeraliów dotyczyło możliwości obserwacji zmian, które zachodzą w obrębie nekropolii i czy możemy je łączyć ze zmianą religii.

Jednak zmiany obrządku obserwujemy w różnych okresach historycznych, w rozmaitych kręgach kulturowych - z czego to wynika? co jest praprzyczyną - czy zmiana obrządku powoduje zmiany mentalnościowe i religijne, czy zmiany religijne mają wpływ na zmianę obrządku?

Jak procesy przemian religijnych, mentalnościowych wpływały na lokalną obrzędowość funeralną? Jak procesy asymilacji wpływają na zmiany obrzędowości sepulkralnej, czy zachowanie tradycji grzebania zmarłych jest warunkiem zachowania tożsamości?  To główne pytania tegorocznej konferencji.

Wojciech Dzieduszycki, Jacek Wrzesiński

 

 

 

Piotr Kuberski

Université de Lorraine albo Uniwersytet Lotaryński

 

Obrządek pogrzebowy a wierzenia religijne. Spojrzenie historyka religii

 

Historia religii stawia sobie jako jedno z podstawowych zadań interpretację i klasyfikację różnorakich zjawisk religijnych. Jako nauka sensu stricto porównawcza, interesuje się ona – między innymi – obrzędami pogrzebowymi, stanowiącymi, ze względu na bogactwo źródeł, ważkie kulturowo terytorium w warsztacie historyka religii.

            Według powszechnie dominującej opinii, pod wieloma jednak względami dyskusyjnej, pierwsze ślady intencjonalnego chowania zmarłych uważane są za początki wierzeń religijnych. Pośród wielorakich elementów wpływających na przyjęcie/porzucenie obrządku pogrzebowego, czynnik religijny uważany jest często za istotny, a nawet determinujący. Do jakiego stopnia słuszne jest stwierdzenie, że w wielu przypadkach przyjęcie takiego a nie innego zwyczaju pogrzebowego kierowane było i jest percepcjami antropologicznymi i eschatologicznymi? Koncentrując się na jednym z podstawowych aspektów rytuału pogrzebowego, jakim jest ciałopalenie lub inhumacja, pragniemy poruszyć kilka kwestii związanych z badaniem religijności na podstawie pośmiertnych obrządków oraz zastanowić się nad wzajemną zależnością pomiędzy czynnościami rytualnymi a wierzeniami religijnymi.

Zastanowić się można nad tym, czy owe dwa odmienne sposoby traktowania ludzkiego ciała należy postrzegać jako głęboko antynomiczne? W jakim stopniu spalenie ciała lub powierzenie go ziemi wynikało w przeszłości z przeciwstawnych idei religijnych? Tak więc, praktyka kremacji miałaby się wywodzić z kultu solarnego. Stąd też będąc nośnikiem wierzeń w oczyszczającą moc ognia wyzwalającą z ciała pewien element duchowy, przygotowywała ona go do podróży w zaświaty. Inhumacja natomiast, miałaby być łączona z ideą zejścia w zaświaty, utożsamianą z grobem, światem chtonicznym. Niejednokrotnie w kremacji odnajdujemy odniesienie do rytuału indoeuropejskiego, ściśle związanego z ideą transmigracji, znaną w wielu systemach religijnych Azji. W inhumacji natomiast, praktyce par excellence semickiej, odniesienie się do idei zmartwychwstania ciał. Czy można założyć istnienie systemów religijnych opartych wyłącznie na kremacji bądź inhumacji?

W związku z tematyką tegorocznych Spotkań Lednickich, szczególną uwagę poświęcać będziemy związkom chrześcijaństwa z tymi dwoma sposobami traktowania ciała zmarłego. Jaką rolę odgrywało ono w porzuceniu kremacji w zachodniej części Imperium Rzymskiego, w II-III wieku n.e., jak też w Europie Środkowej, pomiędzy IX-XII wiekiem? Czy można założyć, że religia ta odrzuciła ciałopalenie z powodów czysto dogmatycznych? Na ile słuszne jest przypuszczenie, iż widziała ona w kremacji pogański element zaprzeczający cielesnemu zmartwychwstaniu i ideałowi ciała rozumianego jako corpus incorruptum, praktykę niezgodną z kultem relikwii jak też z chrześcijańską liturgią zmarłych?

 

Jacek Tomczyk

Uniwersytet kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa

 

„Duchowość przełomów i zmiany paradygmatów”. Na styku wiary i nauki: między ewolucją a kreacją

 

Wciąż trwają dyskusje zarówno wśród historyków, jaki i archeologów odnośnie do formy i konsekwencji przyjęcia chrześcijaństwa przez Mieszka I, historycznego władcę Polan, oraz ludów rządzonych przez niego. Chrześcijaństwo wymusiło na nowo-ochrzczonych odrzucenie do tej pory przyjmowanych zwyczajów, obrzędów i sposobów interpretacji otaczającego świata, a przyjęcie nowego, tj. schrystianizowanego, modelu. Decyzja przyjęcia chrztu była przyczyną wprowadzenia nowej, często obcej miejscowej ludności, duchowości. Należy przypuszczać, że dla wielu ludzi afirmowany tradycyjny, tj. pogański, „obraz świata” uległ radykalnej przemianie, co musiało wywoływać sprzeciwy oraz konflikty.

Choć wspomniany proces chrystianizacji wydarzył się na obszarach Polski w odległej przeszłości, to można odnaleźć analogicznie „rewolucyjne wydarzenie przełomów” będące na styku starego i nowej sposobu postrzegania świata. Takim wydarzeniem było ogłoszenie teorii ewolucji przez Karola Darwina. Ludzie będąc częścią świata ożywionego, żyli w przekonaniu o swej transcendencji i wyjątkowości. Przyjmowana do XIX wieku teoria stałości i niezmienności gatunków stawiała człowieka „na szczycie” świata ożywionego. Przyrodnicza wizja stałości gatunków doskonale korespondowała z biblijnym obrazem stworzenia świata – wszak Księga Rodzaju ukazuje ludzi jako istoty wyjątkowe, bo stworzone na obraz i podobieństwo samego Boga. W drugiej połowie XIX wieku została ogłoszona przez Karola Darwina teoria ewolucji. Choć teoria ta na wskroś biologiczna, to jednak  zburzyła dotychczasową religijną i humanistyczną wizję człowieka, jako „najdoskonalszej istoty”. W świetle teorii darwinowskiej człowiek stanowił jedynie zwyczajny biologiczny gatunek, który podlegał tym samym, co inne organizmy, prawom biologicznym.

Sadzić jednak należy, że Darwin w najśmielszych wyobrażeniach nie przypuszczał, że teoria ewolucji będzie przysłowiową „kością niezgody” przez następne zgoła sto pięćdziesiąt lat. I choć dokumenty kościoła(ów), czy stanowisko filozofii, przekonują, że wspomniany konflikt uznać należy za nieaktualny, to jednak raz po raz odżywają debaty na wspomniany temat. Często dyskusje te rzucają nowe światło na stare problemy – to bez wątpienia zachęca do ich kontynuowania. Niemniej jednak pojawiają się i takie debaty, które osadzone na niewłaściwym zdefiniowaniu pojęć nie tylko, że nie przynoszą żadnych rozwiązań, ale wprowadzają wiele chaosu.

Prowadzone dysputy zainicjowały podjęcie, przez Autora niniejszego referatu, badań mających na celu: poznanie czy konflikt między ewolucją a kreacją realnie istnieje w Polsce? Nie można bowiem wykluczyć faktu, że kontrowersje między ewolucją i kreacją nie mają merytorycznego uzasadnienia, a są jedynie sztucznie „napędzane” między innymi przez amerykańską literaturę popularnonaukową. Jeżeli jednak konflikt pomiędzy naukami przyrodniczymi i humanistycznymi w odniesieniu do powstania człowieka współczesnego realnie istnieje warto poznać jego źródła – co powinno przyczynić się do uporządkowania, zbyt emocjonalnej czasami, dyskusji nad tym zagadnieniem.

 

Marek Figlerowicz

Instytut Chemii Bioorganicznej PAN, Poznań

 

Dynastia i społeczeństwo państwa Piastów w świetle zintegrowanych badań historycznych, antropologicznych i genomicznych

 

W opinii większości historyków proces tworzenia się państwa Piastów uznać należy za wstępną fazę formowania państwowości polskiej. Powszechnie akceptowany jest również pogląd, iż nasza wiedza o tym procesie jest niezwykle skromna głównie z powodu braku wiarygodnych źródeł historycznych i archeologicznych. Wydaje się, że obserwowany w ostatnich latach rozwój technik pozyskiwania, sekwencjonowania i analizy kopalnego DNA (aDNA, ancient DNA) stwarza unikatową szansę przezwyciężenia istniejących problemów. Zaplanowane w projekcie badania dostarczą bowiem całkowicie nowych niezależnych informacji, pozwalających zweryfikować istniejące poglądy oraz w niestereotypowy sposób spojrzeć na historię Europy centralnej w tym szczególnie na szereg istotnych zjawisk związanych z powstawaniem i funkcjonowaniem państwa Piastów. Podobne projekty inicjowane są obecnie także w kilku innych państwach europejskich. Realizacja postulowanych badań pozwoli więc polskim naukowcom włączyć się do ogólnoeuropejskiej debaty na temat naszej przeszłości. Projekt ten w sposób istotny wzbogaci również nauki o życiu. Stworzona interdyscyplinarna baza danych będzie swego rodzaju biologiczną dokumentację minionych czasów, ponadto stanowić będzie źródło danych do testowania nowych hipotez oraz inicjowania nowych badań.

Podstawowym celem proponowanych badań jest znalezienie odpowiedzi na szereg pytań, istotnych z punktu widzenia historii Polski oraz Europy i odnoszących się do następujących zagadnień: (i) pochodzenie populacji zamieszkującej region pomiędzy Odrą a Wisłą w okresie formowania się państwa Piastów – weryfikacja hipotez dotyczących kontynuacji/dyskontynuacji osadnictwa na tych terenach w okresie od czasów rzymskich do XII wieku; (ii) genetyczna, morfologiczna oraz kulturowa homogenność X-XII-wiecznej populacji zamieszkującej region obecnej Wielkopolski – weryfikacja hipotez dotyczących związków historycznej ludności Wielkopolski z sąsiednimi populacjami; (iii) pochodzenie dynastii Piastów – weryfikacja hipotez dotyczących lokalnego lub obcego pochodzenia Piastów; (iv) pochodzenie elit państwa piastowskiego – weryfikacja hipotez dotyczących udziału imigrantów w procesie powstawania elit wczesnego państwa Piastów. Dodatkowo w ramach przedłożonego projektu planujemy: (i) opracowanie i zastosowanie nowych strategii analizy aDNA, między innymi przy użyciu sekwencjonowania nowej generacji; (ii) stworzenie tzw. referencyjnych genomów Piastów oraz typowych przedstawicieli społeczeństwa państwa Piastów; (iii) utworzenie interdyscyplinarnej bazy danych genomicznych, genetycznych, antropologicznych, archeologicznych i historycznych uzyskanych w wyniku realizacji tego projektu.

Projekt realizowany będzie przez Poznańskie Centrum Archeogenomiki tworzone przez trzy jednostki badawcze: (i) Wydział Historyczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (UAM), (ii) Wydział Biologii UAM oraz (iii) Instytut Chemii Bioorganicznej PAN. Dodatkowo w badaniach, w roli partnera, udział weźmie grupa niemieckich historyków z uniwersytetu w Münster. Na czele tej grupy stoi Prof. Eduard Mühle, znany specjalista w zakresie historii centralnej i środkowo-wschodniej Europy. Aby osiągnąć przedstawione powyżej cele zaplanowaliśmy wielokierunkowe interdyscyplinarne badania (historyczne, archeologiczne, antropologiczne, genetyczne i genomiczne) populacji zamieszkującej region obecnej Wielkopolski w okresie pomiędzy czasami rzymskimi a wczesnym średniowieczem. W swoich badaniach pragniemy wykorzystać standardowe metody antropologiczne oraz nowoczesne podejścia bioarcheologiczne i bioinformatyczne, w tym sekwencjonowanie nowej generacji.

 

Elżbieta Haduch, Henryk Głąb

Zakład Antropologii Uniwersytet Jagielloński, Kraków

 

Zwyczaje funeralne a wczesny monastycyzm w Polsce piastowskiej

 

Badania pochówków znajdujących się na terenie klasztornym dostarczają wielu informacji nie tylko dla antropologów ale również dla historyków i historyków kościoła. Niniejsze badania objęły serie szkieletów wyeksplorowanych w opactwie Benedyktynów w Tyńcu oraz opactwie Cystersów w Wąchocku. W przeważającej części były to szkielety męskie. Wykonano szczegółowy opis anatomo-antropologiczny szczątków kostnych. Pozwoliło to na wyodrębnienie pochowków zakonników oraz osób pochowanych na terenie opactw a prawdopodobnie nie będących mnichami ale osobami świeckimi, które dla zasług dla zgromadzeń zakonnych znalazły tam miejsce wiecznego spoczynku. Analiza porównawcza pozwoliła na wskazanie, z pewnym prawdopodobieństwem, grupy zakonników nie pochodzących z populacji miejscowej, co jest zgodne z przekazami historycznymi o zachodnioeuropejskiej proweniencji mnichów – założycieli zgromadzeń zakonnych na terenie Polski piastowskiej. Ważnym elementem badań była ocena tzw. wyznaczników stresu mięśniowo-szkieletowego w aspekcie wskazania  osobników obciążonych za życia intensywną pracą fizyczną – być może konwersów i tych, którzy zapewne należeli do elit klasztornych lub lokalnych. Wnioskowanie o stanie biologicznym osobników do których należały szczątki kostne oparto na analizie zmian patologicznych obecnych na kościach. W przypadku wybranych szkieletów z Wąchocka wykonano analizę poziomu pierwiastków śladowych, która potwierdziła znane z zapisków klasztornych informacje o podstawowych produktach spożywanych przez mnichów. Badania genetyczne dwóch szkieletów pochodzących z opactwa tynieckiego potwierdziły ustaloną metodami makroskopowymi, płeć żeńską. Pozostaje to w zgodzie z faktem, iż w obrębie  opactw chowano nie tylko członków wspólnot zakonnych. Wyniki uzyskane w badaniach antropologicznych skonfrontowano z danymi pochodzącymi z badań archeologów i historyków w aspekcie wyposażenia wybranych grobów z dwóch wczesnopiastowskich zgromadzeń zakonnych.

Michal Lutovský

Ústav archeologické památkové péče středních Čech, Praha

 

Christianizace Čech a její odraz v archeologických pramenech hrobového charakteru

 

Přijetí křtu a počátek zásadních změn v pohřbívání nelze sice v Čechách přesně synchronizovat, přibližná časová shoda mezi zprávami o křtu českých knížat a nejstaršími kostrovými hroby elity ovšem existuje. Rovněž další šíření nového způsobu pohřbívání ukazuje, že stejně jako nové náboženství se i změna ritu šířila postupně, shora, z elitního prostředí. Nejprve se týká hrobů elity v centrálních místech, a to patrně již kolem poloviny 9. století. Nejbohatší hrob tohoto období má ve výbavě bohoslužebný kalich a i ostatní milodary v něm obsažené odrážejí úzkou vazbu na nejvyšší aristokracii franského království. Následný vývoj pohřbívání dokládá jen pomalou percepci zásad křesťanského pohřbívání: žárově se v okrajových částech Čech pohřbívá – i když výjimečně – ještě v polovině 10. století, potravinové milodary nalézáme ještě na počátku 11. století, pohřbívání mimo posvěcenou půdu hřbitovů, někdy dokonce i do mohyl přetrvává až do počátku 12. století.

 

 

Aleksander Musin

Instytut Historii Kultury Materialnej RAN, Sankt Petersburg, Rosja

 

Powstawanie cmentarzy: cechy rozwoju chrześcijańskiego obrządku pogrzebowego w Europie Wschodniej

 

Historia jest nauką o faktach, można jednak zastanawiać się nad jej alternatywnymi scenariuszami. Jak wyglądałby chrześcijański obrządek pogrzebowy na Rusi, a potem na Ukrainie i w Rosji, gdyby książę Mieszko I zwyciężył księcia Włodzimierza I Wielkiego w 992 r., lub książę Bolesław I Chrobry przegoniwszy księcia Jarosława I Mądrego ostatecznie podporządkował sobie Kijów w roku 1018? Przy takim biegu wydarzeń na zjeździe w Gnieźnie w 1000 r. mogłyby być stworzone podległe metropolii gnieźnieńskiej nowe biskupstwa-sufraganie, nie tylko w Krakowie, w Kołobrzegu i we Wrocławiu, ale i w Kijowe. Tym samym w Europie Wschodniej musiałby rozpowszechnić się łaciński obrządek pogrzebowy oraz łacińskie prawo kanoniczne. Jednak paradoksalnie te przemiany nie przyniosłyby żadnych zmian w przypadku zwyczajów pogrzebowych elit na Rusi Kijowskiej. Tu, podobnie jak w Niemczech, Polsce i w Czechach, pogrzeb odbywał się in medio ecclesiae w nawie głównej cerkwi. Dopiero po 1115 r. zmarłych biskupów i członków elity składano w bocznych nawach cerkwi zgodnie z tradycją bizantyjską. Ze względu na stałe związki z Cesarstwem Rzymskim i Polską, kultura funeralna książąt ruskich zapożyczyła wiele praktyk z tradycji zachodnioeuropejskiej. Główne różnice w stosunku do tradycji łacińskiej można zauważyć w obrządku pogrzebowym mieszkańców wsi i kształtujących się miast, zwłaszcza północnej Rusi i Nowogrodu. Pierwsze regularne cmentarze zlokalizowane koło miejskich cerkwi pojawiają się tu nie wcześniej niż na przełomie XII i XIII stulecia. W Kijowie tego typu cmentarze zakładano już wcześniej. Jeden z ważnych przejawów chrystianizacji czyli pojawienie się pochówków intra muros, który można obserwować w łacińskiej Polsce, tu jest nieobecny. Zjawisko to mogło być związane ze społeczną i polityczną organizacją dawnej Rusi. Silne związki pomiędzy ośrodkami grodowymi a osadami typu wiejskiego przyczyniały się do lokowania nekropoli extra muros, poza granicami osadnictwa. Uznaje się, iż cmentarze w sąsiedztwie cerkwi pojawiają się w Nowogrodzie dopiero w XV w.

Można w tym zjawisku upatrywać wpływów z sąsiedniej Europy Łacińskiej. Całkowicie inną sytuację obserwuje się na prowincji. Wiejskie nekropole z kurhanami pojawiły się tam w XI w. i mogły one funkcjonować z daleka od cerkwi jeszcze do XV w. W tym okresie obok kurhanów mogły istnieć równolegle pochówki bez nasypów oraz groby w obudowach kamiennych. Jednakże począwszy od przełomu XIII i XIV w. obserwuje się tendencję do unifikacji obrządku pogrzebowego na Rusi. Zanika zwyczaj sypania kurhanów, pojawiają się zorganizowane cmentarze z grobami w układzie rzędowym. Zjawisko to związane jest ze wzrostem wpływu monasterów na społeczeństwo. Taki proces można nazwać „wtórną chrystianizacją” lub „drugą falą chrystianizacji”. W okresie tym odradza się znana we wczesnym średniowieczu tradycja wkładania dewocjonaliów do grobów. Odpowiada ona zwyczajowi ofiarowywania zmarłym różańców, medalików i innych dewocjonaliów zaobserwowanemu w łacińskim obrządku z XV/XVI-XVII w. Zróżnicowanie form obrządku pogrzebowego na średniowiecznej Rusi tłumaczy się nieraz brakiem odnoszących się do kultury funeralnej, ścisłych norm prawa kanonicznego we Wschodniej Cerkwi. Kulturowe i społeczne praktyki funeralne określane były przeważnie przez rodowe i regionalne tradycje, zgodne z prawem zwyczajowym. Było to jedną z głównych różnic pomiędzy Kościołem Prawosławnym a Kościołem Łacińskim, która wpłynęła na całokształt obrządku pogrzebowego zarówno na nekropolach miejskich jak i na wiejskich cmentarzach. Pojawienie się znanych nam dziś cmentarzy w Rosji było długim i skomplikowanym procesem, na który wpływały rozmaite słowiańskie, bizantyjskie i europejskie czynniki.

 

Władysław Duczko

Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Pułtusk

 

Chrystianizacja Skandynawii epoki wikingów i zmiany w obrządku pogrzebowym

 

Skandynawowie – Norwedzy, Duńczycy, Szwedzi – stykali się ze światem chrześcijańskim jeszcze przed początkiem epoki wikingów, to jest przed VIII wiekiem, ale dopiero od dziewiątego stulecia wpływy bezpośrednich spotkań z chrześcijanami w trakcie najazdów i kolonizacji a także działania misji, rozpoczynają okres zmian w panującym obrządku pogrzebowym. Najpierw pojawiają się dewocjonalia, zwykle w formie krzyżyków na naszyjnikach, potem pochówki w trumnach, oraz wznoszenie kamieni runicznych jako nagrobków. Można zaobserwować pewne specjalne cechy tego procesu tak w krajach ojczystych, jak i na obcych obszarach kolonizowanych przez Skandynawów.

 

 

Halina Przychodzeń, Hanna Mańkowska-Pliszka, Dagmara Haładaj, Aleksandra Pliszka

Uniwersytet Warszawski

 

Elementy bliskowschodnie i egipskie w chrześcijaństwie

 

Pięcioksiąg Mojżesza, który jest obecny w kanonicznych księgach chrześcijaństwa jako Stary Testament podaje, że praojciec Abraham urodził się w Ur "Chaldejskim". Ur, to starożytne miasto w Mezopotamii; jednak przymiotnik "chaldejskim" raczej wskazuje nie na czas narodzin Abrahama, tylko czas, w którym te słowa zostały spisane. Wraz z migracjami ludności, podróżowały również idee. I np. w micie o powstaniu świata czy o potopie, znajdziemy ewidentnie elementy mezopotamskie i egipskie. Niektórzy wskazują, że np. egipski Wielki Hymn do Atona po poprawkach, trafił do żydowskiej Księgi Psalmów a później do chrześcijaństwa. Egipska Nubia to pierwszy, schrystianizowany kraj, tam też narodził się monastycyzm i pustelnictwo.

W warstwie filozoficznej, niektórzy religioznawcy wskazują, że najświętszy symbol chrześcijaństwa, krzyż, jest "drzewem życia", bardzo starożytnym symbolem mezopotamskim, obecnym również u Żydów, w kabale i sefirot, czyli emanacjach Boga. Drzewa życia są np. obecne na macewach. Drzewem życia jest też choinka i obelisk.

Idea zmartwychwstania jest absolutnie egipska, jak również kary i nagrody za grzechy. W sztuce i ikonografii - posążki Izydy i Horusa, stały się przedstawieniami Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Na Bliskim Wschodzie i w Egipcie znane są przedstawienia różnych bogów depczących "łeb węża", jak później Matka Boska. Mezopotamskie posągi uskrzydlonych byków, Lamassu, dały początek wizerunkom aniołów.

I co ma wspólnego Onufry Zagłoba ze starożytnym Egiptem.?

 

Józef Szykulski

Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski

 

Chrystianizacja na obszarze Imperium Tawantinsuyu (Inków). Synkretyzm kulturowy i dylematy walki z idolatrią

 

Wraz z hiszpańską konkwistą i końcem panowania Inków na obszarze Andów Centralnych mieszkańcy dawnego Imperium Tawantinsuyu zostali skonfrontowani z nową i w znacznej mierze im obcą, monoteistyczną wiarą katolicką.

Opierając się na ustaleniach dotyczących systemów religijnych na obszarze państwa Inków autor przedstawi analizę symboliki oraz form kultu religijnego, praktykowanych przez dawną ludność indiańską. Jednocześnie zostaną omówione mechanizmy które doprowadziły do przejęcie przez kościół katolicki Nowego Świata niektórych elementów dawnych form obrządku religijnego. Tym samym, zostanie poruszenie zagadnienie definicji przez kościół katolicki pojęcia bałwochwalstwa (idolatria) oraz różnych form walki z tym zjawiskiem i jego adaptacji do własnych potrzeb.


 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Archiwum