Ludzkie szczątki kostne odkrywane na stanowiskach archeologicznych dostarczają unikatowych informacji na temat życia dawnych populacji historycznych, takich jak: wymieranie, zróżnicowanie morfologiczne osobników, stan zdrowia czy występowanie chorób.
Analizie antropologicznej poddawane są kości ludzkie z grobów szkieletowych, jak i kości przepalone z grobów ciałopalnych. Zdiagnozowanie można przeprowadzić bezpośrednio w wykopach, w trakcie ich odsłaniania, zarówno dla materiału odkrytego na tzw. złożu wtórnym (np. ossuaria, kości w humusie itp.), jak i w miejscu pochowania zmarłego, czyli in situ. Ekspertyzy wykonuje się także w warunkach gabinetowych na wykopanym wcześniej materiale kostnym.
Do standardu opisu materiałów kostnych należy ocena płci i wieku zmarłych. Płeć szkieletów, a także wiek w chwili śmierci, określa się na podstawie cech diagnostycznych obserwowanych na czaszkach, miednicy i zębach. Kości mierzone są według techniki martinowskiej. Wysokość ciała osobników wylicza się z pomiarów kości długich. Analiza antropologiczna dotyczy przede wszystkim określenia płci osobników dorosłych, struktury zgonów i rekonstrukcji przyżyciowej wysokości ciała. Wiek zmarłych określa się w odniesieniu do stanu zaawansowania rozwoju lub inwolucji szkieletu, abrazji zębów lub stopnia uformowania zawiązków i wyrzynania się kolejnych zębów. Stosowana jest 6-stopniowa skala oceny wieku: Infans I (dzieciństwo młodsze od 0 do około 6-7 lat), Infans II (dzieciństwo starsze od 6 do 12-14 lat), Juvenis (wiek młodzieńczy od 14 do 20-22 lat), Adultus (wiek dorosły od 22 do 30-35 lat), Maturus (wiek dojrzały od 35 do 50-55 lat), Senilis (wiek starczy powyżej 55 lat). Kategorie te są wydzielane ze względu na relacje, jakie zachodzą pomiędzy nasilaniem się zmian rozwojowych w organizmie człowieka, a wiekiem biologicznym osobnika.
Ocenę warunków życia i stanu zdrowia pochówków opiera się na ocenie i na opisie zmian paleopatologicznych zaobserwowanych na kośćcu. Paleopatologia to opis stanu zdrowia. Pozwala zarejestrować tylko te choroby, które pozostawiają trwałe i czytelne ślady na kościach, w postaci uszkodzenia tkanki kostnej.
Badania antropologiczne i medyczne szczątków ludzkich dostarczają cennych informacji o dawnych grupach ludzkich, jak i indywidualnie o zdrowiu osobnika. Pewne choroby, w odróżnieniu od tych występujących okresowo w dziejach ludzkości, wydają się wszechobecne zarówno teraz, jak i w przeszłości.
W zbiorach Pracowni Antropologicznej Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy znajduje się największa kolekcja wczesnośredniowiecznego materiału szkieletowego datowanego na XI-XIV wiek. Wielotysięczny materiał z cmentarzysk: Ostrowa Lednickiego stan. 1, Dziekanowic stan. 22 i Dziekanowic stan. 2, jest opracowywany, publikowany i prezentowany na wystawach.
Ostatnią wystawą prezentującą badania antropologiczne była wystawa „Czytania z kości”, której towarzyszył tak samo zatytułowany folder.
tekst mgr Anna Wrzesińska
