Bez czarny (Sambucus nigra L.) to krzew lub niskie drzewo dorastające do 10 m wysokości, którego cechą charakterystyczną są zdrewniałe gałęzie pokryte okazałymi przetchlinkami. Należy do rodziny Caprifoliaceae – przewiertniowate. Nazywany bywa bzem lekarskim lub bzem aptekarskim, w Wielkopolsce hyćką lub hyczką, a na Śląsku – holundrem. Młode gałązki są koloru zielonego z białym i gąbczastym rdzeniem. Liście są nieparzysto-pierzastozłożone, kwiaty białe (kremowe) o silnym zapachu, zebrane w baldachokształtne kwiatostany. Najczęściej kwitną w czerwcu, w tym roku już pod koniec maja. Owocem jest czarnofioletowy pestkowiec, nasiona są trujące. Roślina azotolubna, w Polsce często spotykana w lasach liściastych, zwłaszcza nadrzecznych i zaroślach. Występuje także na rumowiskach, ugorach, przy wiejskich zabudowaniach, na terenach dobrze nasłonecznionych.

Bez czarny był użytkowany przez człowieka na przestrzeni wieków. Kwiaty i owoce wykorzystywano podczas przeziębienia jako środek napotny i przeciwgorączkowy. Z owoców przyrządzano soki, konfitury i powidła. Sok z owoców używany był przez kobiety do malowania brwi i rzęs na czarno. W Polsce od Kurpi do Tatr wyrabiano z bzu najróżniejsze piszczałki: fujarki, szałamaje, dutki, flety i inne. Wiejscy muzykanci grywali na nich w celu odpędzenia złych mocy z chat i obejścia. U Słowian połamanie krzewu bzu było dużą winą, wykarczowanie – grzechem śmiertelnym. Huculi wierzyli, że w najbliżej rosnącym od domu krzaku bzu zamieszkuje Dido – dobry dziad, opiekun obejścia. Mieszkający w naszym kraju Żydzi sadzili bez na dziedzińcach synagog, ufając, że jest to roślina błogosławiona i błogosławieństwo przynosząca. Na terenach zaboru pruskiego niektórzy Polacy zdejmowali czapki, przechodząc obok czarnego bzu, ale był to zwyczaj przejęty od Niemców, a nie rodzimy.    

tekst i zdjęcia K. Renn

Literatura

Zbigniew Celka. 2014. Rośliny nad Lednicą. Ostrów Lednicki. Ścieżki Edukacji Ekologicznej w Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Poznań–Lednica.

Stefan i Olga Kłosiewicz. 2011. Ocalić od zapomnienia. Przyroda w polskiej tradycji. Sport i Turystyka – MUZA SA. Warszawa.