Zapraszamy na spacer ścieżką edukacji ekologicznej w Grodzie w Grzybowie. Można tutaj podziwiać drzewa pomnikowe, którym nadano imiona przodków Mieszka I: Siemomysł, Lestko i Siemowit. Są tu ostoje zwierząt leśnych i ptaków oraz różne gatunki drzew, których kwiatostany właśnie rozkwitają. Przyjedźcie posłuchać śpiewu ptaków.
Na podstawie skamieniaÅ‚oÅ›ci naukowcy oceniajÄ…, że drzewa pojawiÅ‚y siÄ™ okoÅ‚o trzystu osiemdziesiÄ™ciu piÄ™ciu milionów lat temu, a ich przodkiem byÅ‚ Archaeopteris, który rozwinÄ…Å‚ siÄ™ w koÅ„cowym okresie dewonu. RoÅ›lina ta miaÅ‚a zdrewniaÅ‚e pieÅ„ i gaÅ‚Ä™zie, dorastaÅ‚a do dziesiÄ™ciu metrów wysokoÅ›ci, znaleziono pnie o Å›rednicy metra. OczywiÅ›cie rozmnażaÅ‚a siÄ™ przez zarodniki jak paprocie. Najstarsze wspóÅ‚czeÅ›nie żyjÄ…ce drzewa na ziemi to okazy sosny dÅ‚ugowiecznej, jedna z nich (Pinus longaeva D.K. Bailey) roÅ›nie na wysokoÅ›ci trzech tysiÄ™cy metrów n.p.m. w Górach BiaÅ‚ych w paÅ›mie Sierra Nevada w Kalifornii. Wiek tej sosny, na podstawie datowania metodÄ… radiowÄ™glowÄ…, oceniono na 4845 lat. Tim Mills napisaÅ‚: „Przebywanie wÅ›ród drzew w tym prastarym lesie to niesamowite doÅ›wiadczenie. ChodziÅ‚em wolniej, byÅ‚em bardzo cicho, zmysÅ‚y miaÅ‚em wyczulone. CzuÅ‚em szacunek, podobny do tego, jaki czuje siÄ™ w starym koÅ›ciele”. Trudno siÄ™ dziwić, że drzewa wielbiono za ich dÅ‚ugowieczność, wytrzymaÅ‚ość, wrÄ™cz otaczano kultem. W starożytnej Grecji i Rzymie rosÅ‚y Å›wiÄ™te gaje oliwne, jesionowe i dÄ™bowe, a Celtowie w starożytnej Brytanii otaczali kultem dÄ™by, które uważano tam za źródÅ‚o Å›wiÄ™tej mÄ…droÅ›ci. „I może te stare drzewa w istocie nimi sÄ…. Może tylko musimy znaleźć sposób, by zrozumieć, co chcÄ… nam przekazać, usÅ‚yszeć ich gÅ‚osy” – napisaÅ‚a Jane Goodall.
Najstarsze drzewa w grzybowskim grodzie to dÄ™by szypuÅ‚kowe (Quercus robur L.) rosnÄ…ce we wschodniej części grodziska. Trzy z nich zostaÅ‚y uznane za drzewa pomnikowe ze wzglÄ™du na obwód pnia: dÄ…b Siemowit ma 424 cm obwodu, dÄ…b Lestko 377 cm obwodu, a dÄ…b SiemomysÅ‚ 321 cm obwodu. SÄ… to drzewa majÄ…ce powyżej stu dwudziestu lat, choć dominujÄ…cÄ… grupÄ™ stanowiÄ… drzewa najmÅ‚odsze, rosnÄ…cy tutaj samosiew. Na terenie grodu przeważajÄ…cym gatunkiem jest jesion wyniosÅ‚y (Fraxinus excelsior L.) oraz topola szara (Populus canescens Sm.). Innymi licznie wystÄ™pujÄ…cymi gatunkami drzew na tym terenie sÄ…: klon polny (Acer campestre L.), olsza szara (Alnus incanaMoench) i olsza czarna (Alnus glutinosa (L.) Gaertn.).
DÄ…b szypuÅ‚kowy (Quercus robur L.) to drzewo liÅ›ciaste, jednopienne o wysokoÅ›ci 30 (50) m i koronie zbudowanej nieregularnie (pieÅ„ rozgaÅ‚Ä™ziony na silne konary). LiÅ›cie sÄ… ustawione skrÄ™tolegle o dÅ‚ugoÅ›ci od 5 do 15 cm, brzeg blaszki liÅ›ciowej jest pierzasto-wrÄ™bny. Kwitnie w maju. Kwiaty mÄ™skie w wielokwiatowych, luźno zwisajÄ…cych kotkach, barwy żóÅ‚tozielonej, kwiaty żeÅ„skie po jednym do szeÅ›ciu w kÅ‚osach na wyraźnych szypuÅ‚kach, drobne, niepozorne. Owocostany zÅ‚ożone z kilku do trzech (piÄ™ciu) żoÅ‚Ä™dzi (w sensie botanicznym orzechów) o dÅ‚ugoÅ›ci 2-3 cm. WystÄ™puje w Europie i na Kaukazie, tworzÄ…c liÅ›ciaste lasy mieszane od niżu po niższe poÅ‚ożenia górskie. Od wieków jest rozpowszechniony w uprawach leÅ›nych, sadzony w parkach i przy drogach. Drewno dÄ™bowe, twarde, odporne na wodÄ™ i szkodniki, to doskonaÅ‚y surowiec do produkcji mebli, beczek, trumien. Nasi przodkowie wykorzystywali go do budowy mostów. Prawdopodobnie najdÅ‚uższy most w Europie o dÅ‚ugoÅ›ci 750 metrów zbudowali w XII wieku SÅ‚owianie PoÅ‚abscy. Podstawowym budulcem tej konstrukcji byÅ‚a dÄ™bina. O kunszcie Polaków w rozkÅ‚adaniu mostów Å‚yżwowych przekonaÅ‚ siÄ™ mistrz zakonu krzyżackiego Ulryk von Jungingen w 1410 roku. Nie mógÅ‚ uwierzyć, kiedy rzemieÅ›lnicy JagieÅ‚Å‚y w bÅ‚yskawicznym tempie przeprawili caÅ‚e wojsko króla na prawÄ… stronÄ™ WisÅ‚y. Z wygaÅ›niÄ™ciem dynastii Jagiellonów sztuka budowy mostów niestety upadÅ‚a, a w miejsce dumy pojawiÅ‚ siÄ™ wstyd. WrÄ™cz Å›miano siÄ™, że ,,Polski most, niemiecki post, wÅ‚oskie nabożeÅ„stwo, wszystko to bÅ‚azeÅ„stwo”. W dawnych wierzeniach dÄ…b byÅ‚ Å›wiÄ™tym drzewem bóstw piorunów, grzmotów i burzy, czyli Zeusa w Grecji, Wodana w Germanii i Peruna na SÅ‚owiaÅ„szczyźnie. W gajach dÄ™bowych poÅ›wiÄ™conych Perunowi paliÅ‚ siÄ™ Å›wiÄ™ty ogieÅ„, a pod najstarszym drzewem skÅ‚adano ofiary. Te wierzenia przerodziÅ‚y siÄ™ w szacunek dla sÄ™dziwych dÄ™bów. Na Litwie najsÅ‚ynniejszy byÅ‚ Baublis (imiÄ™ to nosiÅ‚y wszystkie dÄ™by na Å»mudzi otaczane religijnÄ… czciÄ…), rosnÄ…cy w miejscowoÅ›ci Barda, wspóÅ‚czeÅ›nie Bijotaj.
tekst K. Renn
Drzewa moje ojczyste! Jeśli niebo zdarzy,
Bym was oglądał znowu, przyjaciele starzy,
Czyli was znajdę jeszcze? Czy dotąd żyjecie?
Wy, koÅ‚o których niegdyÅ› peÅ‚zaÅ‚em jak dzieciÄ™:
Czy żyje wielki Baublis, w którego ogromie.
Wiekami wydrążonym, jakby w dobrym domie,
Dwunastu ludzi mogło wieczerzać za stołem?
Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz
Literatura:
1. Gregor Aas, Andreas Riedmiller. 1994. Encyklopedia kieszonkowa. Drzewa. MUZA SA. Warszawa.
2. Martin ÄŒervenka i in. 1993. Åšwiat roÅ›lin, skaÅ‚ i mineraÅ‚ów. Oficyna Wydawnicza MULTICO. Warszawa.
3. Jane Goodall. WspóÅ‚praca Gail Hudson. 2015. MÄ…drość i cuda Å›wiata roÅ›lin. Wydawnictwo Marginesy. Warszawa.
4. Stefan i Olga KÅ‚osiewicz. 2011. Ocalić od zapomnienia. Przyroda w polskiej tradycji. Sport i Turystyka – MUZA SA. Warszawa.
5. Jacek WrzesiÅ„ski. 2015. Przyroda grodu. Åšcieżki edukacji ekologicznej w Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Gród w Grzybowie. Lednica.
Zdjęcia:
J. Wrzesiński
W. RÄ…czkowski